Thiền là liều thuốc tốt nhất cho giấc ngủ (Kỳ 2)
Nếu bạn quan sát một người ngủ ban đêm bạn sẽ thấy người đó liên tục bất ổn suốt đêm. Bạn sẽ thấy người đó di chuyển tay nhiều phần hệt như cách người đó làm khi người đó thức trong ngày. Trong giấc mơ ban đêm của mình, bạn sẽ thấy người đó chạy và thở hổn hển nhiều phần hệt như cách điều đó xảy ra với ai đó trong ngày – người đó cảm thấy thở gấp, mệt mỏi. Ban đêm, trong giấc mơ, người đó tranh đấu nhiều phần hệt như cách thức người đó tranh đấu ban ngày. Người đó tràn đầy đam mê ban ngày, cả ban đêm nữa. Không có khác biệt cơ bản giữa ngày và đêm của người như vậy, ngoại trừ rằng ban đêm người đó nằm xuống, kiệt sức, vô ý thức; mọi thứ khác vẫn tiếp tục vận hành như thường lệ. Cho nên Phật nói: “Ta có thể đổi bên nếu ta muốn, nhưng không có nhu cầu”.
Nhưng chúng ta không hiểu… Một người ngồi trên ghế cứ rung đùi. Hỏi người đó: “Sao chân anh lại cứ rung rung như thế? Điều đó có thể hiểu nổi nếu chúng di chuyển khi anh bước, nhưng sao chúng lại chuyển động khi anh đang ngồi trong ghế?”. Khi bạn nói điều này người đó sẽ dừng ngay lập tức. Thế rồi người đó sẽ không rung đùi trong một giây, nhưng người đó sẽ không có lời giải thích nào về việc tại sao người đó lại làm điều ấy. Điều ấy chứng tỏ sự bất ổn bên trong gây ra khuấy động trong toàn bộ thân thể. Bên trong là tâm trí bất ổn; nó không thể nào tĩnh lặng, ở một tư thế, cho dù là một khoảnh khắc. Nó sẽ luôn giữ cho toàn bộ thân thể bồn chồn: chân sẽ rung rung, đầu sẽ lắc lư; thậm chí ngồi mà thân thể vẫn sẽ đổi bên.
Đó là lý do tại sao, ngay cả đến mười phút, bạn cũng thấy khó thế để ngồi im trong thiền. Và từ hàng nghìn chỗ khác nhau thân thể cứ thôi thúc bạn co duỗi và quay người. Chúng ta không chú ý đến điều này chừng nào chúng ta còn chưa ngồi với nhận biết trong thiền. Thế thì chúng ta hiểu đây là thân thể thuộc loại gì; nó không muốn vẫn còn tĩnh lặng trong một tư thế cho dù là một giây. Lẫn lộn, căng thẳng, và kích động của tâm trí khuấy động toàn bộ thân thể.
Trong khoảng mười phút mọi thứ đều biến mất trong giấc ngủ không tỉnh – mặc dầu mười phút này là có sẵn chỉ cho người hoàn toàn mạnh khỏe và an bình, không phải cho mọi người. Những người khác có được loại giấc ngủ này ở bất kỳ đâu từ một đến năm phút; phần lớn mọi người chỉ được hai hay một phút ngủ say. Chút ít tinh hoa chúng ta nhận được trong một phút đạt tới cội nguồn cuộc sống đó chúng ta dùng cho hai mươi bốn giờ làm việc tiếp. Chút ít lượng dầu đó ngọn đèn nhận được trong thời kỳ ngắn ngủi đó, chúng ta dùng nó để thực hiện cuộc sống của chúng ta trong trọn hai mươi bốn tiếng. Ngọn đèn của cuộc sống người ta bùng cháy trên bất kỳ lượng dầu nào nó nhận được. Đây là lý do cho ngọn đèn cháy chậm thế – không đủ dầu được thu thập để làm cho ngọn đèn cuộc sống bùng cháy sáng, để cho nó có thể trở thành ngọn đuốc bốc cháy sáng.
Thiền đem bạn dần trở về cội nguồn của cuộc sống. Thế thì không phải là bạn cứ lấy một chút ít nuôi dưỡng từ nó ra, bạn đơn giản ở trong bản thân cội nguồn đó. Thế thì không phải là bạn đổ thêm dầu vào chiếc đèn của mình – thế thì toàn bộ đại dương dầu trở thành sẵn có cho bạn. Thế thì bạn bắt đầu sống trong chính đại dương đó. Với loại sống đó, giấc ngủ biến mất – không theo nghĩa là người ta không ngủ thêm nữa, mà theo nghĩa là, thậm chí khi người ta ngủ, một ai đó bên trong vẫn còn thức tỉnh xa cách. Thế thì giấc mơ không còn tồn tại nữa. Nhà yoga vẫn còn tỉnh thức, người đó ngủ, nhưng người đó không bao giờ mơ – mơ của người đó biến mất toàn bộ. Và khi mơ biến mất, ý nghĩ cũng biến mất. Điều chúng ta biết như ý nghĩ trong trạng thái tỉnh được gọi là mơ trong trạng thái ngủ. Chỉ có hơi khác biệt giữa ý nghĩ và mơ: ý nghĩ là mơ có hơi văn minh hơn, trong khi mơ có chút ít nguyên thủy hơn về bản chất. Về cả hai điều này, người ta là ý nghĩ nguyên gốc.
Trong thực tế, trẻ con, hay các bộ lạc nguyên thủy, chỉ có thể nghĩ theo hình ảnh, không theo lời. Ý nghĩ đầu tiên của con người bao giờ cũng là hình ảnh. Chẳng hạn, khi đứa trẻ đói thì nó không nghĩ bằng lời: “Mình đang đói”. Đứa trẻ có thể hình dung ra bầu vú mẹ; nó có thể tưởng tượng bản thân mình đang bú vú. Nó có thể được tràn đầy với ham muốn rúc vào bầu vú, nhưng nó không thể nào hình thành nên lời. Việc hình thành lời nói bắt đầu muộn mãi về sau; hình ảnh xuất hiện trước nhất…
Ngôn ngữ của lời nói thuận tiện trong ngày, nhưng nó lại không có ích vào ban đêm. Chúng ta lại trở thành nguyên thủy vào ban đêm. Chúng ta biến mất trong giấc ngủ như chúng ta hiện thế. Chúng ta làm mất địa vị mình, giáo dục đại học của mình, mọi thứ. Chúng ta được đưa tới một điểm nơi con người nguyên bản có thời đã ở đó. Đó là lý do tại sao hình ảnh lại nổi lên vào ban đêm trong giấc ngủ, còn lời lại xuất hiện vào ban ngày. Nếu chúng ta muốn làm tình trong ngày, chúng ta có thể nghĩ dưới dạng lời nói, nhưng ban đêm thì không có cách nào để bầy tỏ tình yêu cả ngoại trừ qua hình ảnh.
Ý nghĩ dường như không sinh động bằng mơ. Trong mơ toàn bộ hình ảnh xuất hiện trước bạn. Đó là lý do tại sao chúng ta lại tận hưởng việc xem phim dựa theo tiểu thuyết còn hơn là việc đọc chính tiểu thuyết đó. Lý do duy nhất cho điều này là ở chỗ tiểu thuyết là trong ngôn ngữ của lời nói, trong khi phim ảnh lại là trong ngôn ngữ của hình ảnh. Theo cùng cách này, bạn cảm thấy niềm vui lớn lao hơn để ở đây và lắng nghe tôi một cách sống động. Bạn sẽ không cảm thấy cùng niềm vui đó khi nghe bài nói này qua băng ghi âm, bởi vì ở đây hình ảnh hiện diện, trên băng ghi âm chỉ có lời. Ngôn ngữ của hình ảnh gần gũi với chúng ta hơn, tự nhiên hơn. Ban đêm lời chuyển thành hình ảnh; đó là khác biệt có đó.
Cái ngày mơ biến mất, ý nghĩ cũng biến mất; cái ngày ý nghĩ biến mất, mơ cũng biến mất. Nếu ngày mà trống rỗng ý nghĩ, đêm sẽ trống rỗng mơ. Và nhớ, mơ không cho phép bạn ngủ, và ý nghĩ không cho phép bạn ngủ, và ý nghĩ không cho phép bạn thức tỉnh. Chắc chắn mình hiểu cả hai điều: mơ không để bạn ngủ, còn ý nghĩ không để bạn thức tỉnh. Nếu mơ biến mất, ngủ sẽ là toàn bộ; nếu ý nghĩ biến mất thức tỉnh sẽ là toàn bộ. Nếu thức tỉnh là toàn bộ và ngủ là toàn bộ, thế thì chẳng có gì khác biệt nhiều lắm giữa hai điều này. Khác biệt duy nhất là trong việc giữ cho mắt mở hay nhắm thôi, và khác biệt trong thân thể là làm việc hay nghỉ ngơi. Người thức tỉnh toàn bộ thì ngủ toàn bộ, nhưng trong cả hai trạng thái tâm thức người đó vẫn còn đích xác là một. Tâm thức là một, không thay đổi; chỉ thân thể thay đổi. Thức tỉnh, thân thể làm việc; ngủ, thân thể nghỉ ngơi.
Một người bạn đã hỏi: Tại sao Thượng đế lại không đạt được tới trong giấc ngủ?. Câu trả lời của tôi là: Ngài có thể được đạt tới nếu bạn có thể vẫn còn thức tỉnh ngay cả trong giấc ngủ. Và do vậy phương pháp thiền của tôi là phương pháp ngủ – ngủ trong nhận biết, đi vào trong giấc ngủ với nhận biết. Đó là lý do tại sao tôi lại yêu cầu bạn làm thảnh thơi thân thể mình, thảnh thơi hơi thở mình, làm bình lặng ý nghĩ mình. Tất cả những điều này là việc chuẩn bị cho giấc ngủ. Do đó, việc thường xảy ra là một số bạn đi vào ngủ trong khi thiền – hiển nhiên; đây là việc chuẩn bị cho ngủ. Và, trong khi chuẩn bị cho nó, họ không biết khi nào họ đi ngủ. Đó là lý do tại sao tôi cứ lặp lại lời gợi ý thứ ba: Vẫn còn thức tỉnh bên trong, vẫn còn có ý thức bên trong; để thân thể được thảnh thơi toàn bộ, để cho việc thở được thảnh thơi toàn bộ, thông thường được thảnh thơi hơn là trong khi ngủ. Nhưng vẫn còn thức tỉnh bên trong. Bên trong, để cho nhận biết của bạn bùng cháy tựa như ngọn đèn cho nên bạn không rơi vào giấc ngủ.
Điều kiện ban đầu cho thiền và ngủ là như nhau, nhưng có khác biệt trong điều kiện cuối cùng. Điều kiện thứ nhất là ở chỗ thân thể nên được thảnh thơi. Nếu bạn đang bị chứng mất ngủ, điều đầu tiên bác sĩ sẽ dạy cho bạn là việc thảnh thơi. Ông ấy sẽ yêu cầu bạn làm cùng điều tôi đang yêu cầu đây: Thảnh thơi thân thể bạn, đừng để bất kỳ căng thẳng nào vẫn còn trong thân thể bạn; để cho thân thể bạn được chùng lỏng toàn bộ, giống như nùn bông vậy. Bạn đã bao giờ để ý đến cách thức con chó hay con mèo ngủ không? Chúng ngủ cứ dường như là chúng không ngủ vậy. Bạn đã bao giờ để ý đứa trẻ mới đẻ ngủ không? Không có căng thẳng ở đâu cả – tay chân nó vẫn để chùng không thể nào tin được. Quan sát thanh niên và người già – bạn sẽ thấy mọi thứ căng thẳng trong họ. Cho nên bác sĩ sẽ yêu cầu họ thảnh thơi.
Cùng điều kiện này áp dụng cho giấc ngủ: Việc thở nên được thảnh thơi, sâu sắc và chậm. Bạn phải đã để ý rằng với chạy bộ, việc thở trở nên nhanh hơn. Tương tự, khi thân thể sử dụng bản thân nó lúc làm việc, việc thở trở nên nhanh hơn và tuần hoàn máu tăng lên. Với việc ngủ, tuần hoàn máu phải chậm dần lại – tình huống này nên đối lập lại với việc chạy bộ – và thế thì việc thở sẽ thảnh thơi. Cho nên điều kiện thứ hai là: Thảnh thơi việc thở của bạn…
Cho nên các điều kiện cho thiền chủ yếu là cùng những điều kiện áp dụng được cho ngủ: Thảnh thơi thân thể, thảnh thơi việc thở, buông bỏ ý nghĩ. Và do vậy, với ngủ cũng như với thiền, các điều kiện ban đầu là đúng như nhau. Khác biệt là ở điều kiện cuối cùng. Trong ngủ bạn vẫn còn trong việc ngủ say; trong thiền bạn vẫn còn hoàn toàn thức tỉnh – có thế thôi.
Cho nên có mối quan hệ sâu sắc giữa ngủ và thiền. Tuy nhiên, có một khác biệt rất có ý nghĩa giữa hai điều này: khác biệt giữa trạng thái có ý thức và vô ý thức. Ngủ là vô nhận biết, thiền là thức tỉnh.
Khi bạn rơi vào giấc ngủ trong đêm, sẵn sàng rơi vào trong giấc ngủ, đi ngược lại qua trí nhớ của cả ngày – đi ngược lại. Đừng bắt đầu từ buổi sáng. Bắt đầu từ ngay nơi bạn đang hiện hữu, ngay trên giường – khoản mục cuối cùng, và thế rồi quay ngược lại. Thế rồi đi ngược dần lại, từng bước một, cho tới kinh nghiệm đầu tiên vào buổi sáng khi bạn lần đầu tiên trở nên tỉnh dậy. Đi ngược lại, và liên tục nhớ rằng bạn không tham dự vào.
Chẳng hạn, vào buổi chiều ai đó xúc phạm bạn. Nhìn lại mình, hình tướng mình, bị ai đó xúc phạm – nhưng bạn vẫn chỉ là quan sát viên. Bạn đừng tham dự vào; đừng giận dữ lần nữa. Nếu bạn giận dữ lần nữa, thế thì bạn bị đồng nhất đấy. Thế thì bạn đã bỏ lỡ điểm thiền. Đừng bị giận dữ. Người đó không đang xúc phạm bạn, người đó đang xúc phạm vào hình tướng có đó vào buổi chiều. Hình tướng đó bây giờ đã qua rồi.
Bạn giống hệt như dòng sông đang chảy: các hình tướng đang tuôn chảy. Trong thời niên thiếu bạn đã có một hình tướng, bây giờ bạn không có hình tướng đó. Hình tướng đó đã qua. Giống như dòng sông, bạn đang thay đổi liên tục. Cho nên khi trong đêm bạn thiền ngược trở lại về việc xảy ra trong ngày, nhớ rằng bạn là nhân chứng: đừng bị giận dữ. Ai đó đã ca ngợi bạn: đừng hãnh diện. Nhìn vào toàn bộ vấn đề dường như bạn đang xem phim một cách vô tư. Và việc quay ngược lại này là rất có ích – đặc biệt đối với những người có trục trặc với việc ngủ.
Nếu bạn có bất kỳ trục trặc nào với giấc ngủ, bị mất ngủ, không ngủ được, nếu bạn thấy khó rơi vào giấc ngủ, điều này sẽ có ích sâu sắc. Tại sao? Bởi vì điều này là việc tháo gỡ tâm trí. Khi bạn quay trở lại bạn đang tháo gỡ tâm trí ra. Buổi sáng bạn bắt đầu cuộn tâm trí lại, và tâm trí bị trở nên dính líu vào nhiều điều, nhiều chỗ. Không được hoàn tất và hoàn chỉnh, nhiều điều sẽ vẫn còn trong tâm trí, và không có thời gian để cho chúng lắng đọng vào đúng khoảnh khắc chúng xảy ra.
Cho nên trong đêm hãy đi ngược lại. Đây là quá trình tháo gỡ ra. Và khi bạn sẽ quay trở lại tới buổi sáng lúc bạn vừa mới ở trên giường, tới điều đầu tiên trong buổi sáng, bạn sẽ lại có cùng tâm trí tươi tắn bạn đã có vào buổi sáng đó. Và thế rồi bạn có thể rơi vào giấc ngủ giống như đứa trẻ rất nhỏ…
Cho nên nhiều người đang chịu đựng một bệnh đặc biệt, và chẳng cái gì sinh lý học, chẳng thuốc nào có ích cả; bệnh cứ tiếp tục. Bệnh này dường như là bệnh tâm lý. Phải làm gì về nó đây? Nói với ai đó rằng bệnh của người đó là bệnh tâm lý thì cũng chẳng ích gì. Thay vì thế, điều đó có thể tỏ ra có hại bởi vì không ai cảm thấy tốt lành gì khi bạn nói bệnh của người đó là bệnh tâm lý. Thế thì người đó có thể làm được gì? Người đó cảm thấy bất lực.
Việc đi ngược lại này là một phương pháp kỳ diệu. Nếu bạn đi ngược lại một cách từ từ – từ từ tháo tâm trí trở về khoảnh khắc đầu tiên lúc bệnh này xuất hiện, nếu dần dần bạn quay lại tới lần đầu tiên bạn bị bệnh này tấn công, nếu bạn có thể tháo ra đến khoảnh khắc đó, bạn sẽ đi tới biết rằng bệnh này về cơ bản là một phức hợp của những thứ khác nào đó, những thứ tâm lý nào đó. Bằng việc đi ngược lại những thứ này sẽ nổi bong bóng lên.
Nếu bạn đi qua khoảnh khắc đó khi bệnh này lần đầu tiên tấn công bạn, bỗng nhiên bạn sẽ trở nên nhận biết về điều các nhân tố tâm lý đã đóng góp vào cho nó. Và bạn không làm điều gì cả: bạn chỉ là nhận biết về những nhân tố tâm lý đóng góp vào cho nó và cứ đi ngược lại. Nhiều bệnh tật đơn giản biến mất khỏi bạn bởi vì cái phức hợp này bị tan vỡ. Khi bạn đã trở nên nhận biết về cái phức hợp đó, thế thì không còn cần đến nó nữa. Bạn đã chùi sạch nó – gột sạch.
Đây là cách thanh tâm sâu sắc. Và nếu bạn có thể làm nó hàng ngày, bạn sẽ cảm thấy mạnh khỏe mới, tươi tắn mới xảy tới bạn. Và nếu chúng ta có thể dạy cho trẻ con thực hiện điều đó hàng ngày, chúng sẽ chẳng bao giờ bị nặng gánh bởi quá khứ của mình. Chúng sẽ không cần phải đi về quá khứ. Chúng bao giờ cũng ở đây và bây giờ. Sẽ không có cái gì treo ở đấy; không cái gì sẽ lơ lửng trên chúng từ quá khứ cả.
